RECENSIE: Gebrek is een groot woord - Nina Polak

Ook de wilde, vrij zee is onderhevig aan de kracht van het tij. Nynke ‘Skip’ Naute, matroos voor meer dan zeven jaar, wordt hier mee geconfronteerd als ze in de haven van Cannes onverwacht haar verleden tegen het lijf loopt in spontante ontmoeting met de familie Zeno. Ze bieden haar een verblijf in hun tuinhuis aan, in het centrum van Amsterdam. Hoewel Skip pretendeert haar keuze aan het lot over te laten, door een muntje op te gooien, is de roep van het land onvermijdelijk en wordt ze door een sterke onderstroom huiswaarts getrokken. Ze laat zich door de familie Zeno met open armen ontvangen, zoals ze dat jaren geleden ook deden nadat ze haar moeder verloor. Haar ex vriend Borg laat haar pruttelend maar toch ook gewillig terug in zijn leven. Met trillende landbenen gaat Skip langzaam en voorzichtig het contact weer aan met de personages uit haar verleden. Deze personages komen tot leven in hun contact met haar en met elkaar. Polak’s personages, hoewel ze elk een redelijk dramatisch voorkomen hebben, worden allemaal gekenmerkt door interessante eigenaardigheden en een uitgebreid persoonlijke verhaal. Ze hebben een eigen stem en krijgen van Polak voldoende ruimte om deze te laten horen en zo zichzelf te manifesteren. Dramatische Mascha Zeno, worstelt met een echtelijke crisis samen met haar man Nico. Daarnaast maakt ze zich zorgen om de grillen van haar briljante puberzoon Juda. Juda is een slungelige zeventienjarige met sterk ontwikkelde idealen. Hij is geïnteresseerd in alle aspecten van het leven waarin hij zijn ouders nalatig acht. Hij heeft een wereld vol mogelijkheden geschapen online maar is ongemakkelijk in het echte leven. Ondertussen is ex vriend Borg een academicus geworden met schrijfambities en een vast vriendinnetje terwijl hij het vertrek van Skip nooit heeft kunnen loslaten. Ook Skips jeugd komt in de vorm van puddingbroodjes en zeecontainers weer aan de oppervlakte geborreld. De herinnering aan de ingewikkelde relatie met haar moeder, deprisief en levensmoe, spoelt vol korrelig zeezout langs slechts half geheelde wonden uit haar verleden.

Wie ondertussen in dit alles denkt Skip te kunnen reduceren tot thema’s zoals hechtingstoornissen en bindingsangst heeft zeker gelijk maar wordt door Polak flink voor het blok gezet in de vorm van Borg zijn novelle. In deze novelle beschrijft Borg Skip, op slecht vermomde wijze als Cleo, in buitengewoon clichématig taalgebruik als een vluchtige zeenimf. Hij neemt elk aspect van haar gedrag onder de loep en psycho-analiseert haar persoonlijkheid helemaal plat. Juist doordat Borg Skip op deze afgrijselijke wijze portretteert overstijgt Skip deze analyse. Polak weet haar heldin meer diepgang te geven en menselijk te maken door te tonen dat ze niet simpelweg terug te reduceren is tot enkele clichématige thema’s. Ook Skip zelf, die de Novelle van Borg leest, weigert om zich door hem op deze wijze te laten definiëren. Skip verzet zich dapper maar toch lijkt gedurende het hele verhaal het einde van de roman onvermijdelijk. Op dezelfde manier zoals die diepe onderstroom haar naar Amsterdam trok, jaagt deze haar uiteindelijk ook weer terug de zee op. In Borg zijn verraad klampt Skip zich vast aan de Zeno’s, wat het alleen maar pijnlijker maakt als ook deze haar weg sturen, om ruimte te maken voor hun dementerende oma. De thema’s waar Skip zich niet door wilde laten definiëren halen haar in. Ze maakt de keus om ook haar laatste verbinding met het land, met Amsterdam, met de Zeno’s en vooral met Borg te verbreken door het kleine boontje dat zich in haar baarmoeder genesteld had met pillen weg te spoelen. Ze laat zich door het tij terugvoeren de zee op en het is onduidelijk waar het haar vervolgens zal aanspoelen.

Polak lijkt in deze roman een spel te spelen met het cliché thema van de eenling die zich buitengesloten voelt uit de maatschappij, die worstelt met een zwaar verleden en die heen en weer danst tussen vrijheid en verbinding. Dat dit centrale thema in het verhaal een cliché is, is onontkoombaar maar de manier waarop Polak hier een bewustzijn van toont en de creatieve, humoristische wijze waarop ze er over vertelt maakt dat ze er helemaal mee wegkomt. Sterker nog, de worsteling die ze toont tussen het trachten om te ontsnappen uit oude patronen en de onvermijdelijkheid waarmee deze patronen terugvechten, vormen een herkenbare kern van het verhaal. De stijl en verteltechniek zij daarnaast zo uitgebreid en bewust dat ze ieder cliché overstijgen.